Toespraak van de Prins van Oranje bij de uitreiking van de Heinekenprijzen in de Beurs van Berlage te Amsterdam
Distinguished laureates,
Excellencies, ladies and gentlemen,
Om te beginnen wil ik de laureaten van vandaag bijzonder hartelijk gelukwensen met de toekenning van de prestigieuze Heineken-prijs. En bovendien wil ik graag mijn grote respect uiten voor mevrouw Charlene De Carvalho-Heineken, en haar danken voor de wijze waarop zij haar vader's initiatief, inmiddels uitgegroeid tot een internationaal hoog gewaardeerde traditie, weet voort te zetten.
De dr. A. H. Heinekenprijzen worden uitgereikt aan wetenschappers en kunstenaars die 'outstanding' zijn, en een 'source of inspiration to others'. Vaak creatieve enkelingen, die nieuwe perspectieven weten te bieden, onverwachte doorbraken realiseren en nieuwe wegen openen die anderen weer kunnen bewandelen.
De wereld heeft wetenschappelijke 'excellents' als onze laureaten hard nodig bij het oplossen van een breed scala aan politieke, maatschappelijke, ecologische en menselijke kwesties. En gelukkig wordt het appèl dat de wereld op de wetenschap en haar beoefenaren doet, niet genegeerd.
Toch wil ik hier niet in de eerste plaats stilstaan bij het waardevolle resultaat van al die wetenschappelijke inspanning - bij het wetenschappelijke product en de toepassingen daarvan - maar bij het wetenschappelijke proces.
De Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen koos ter gelegenheid van haar tweehonderjarig bestaan het thema: 'De magie van wetenschap'.
Daarmee wordt de schijnwerper gericht op een fenomeen dat vaak wordt gevoeld maar zelden benoemd.
De magie van wetenschap. Wat is dat precies?
Allereerst is het een intrigerende paradox. Want heeft wetenschap niet juist ten doel om natuurverschijnselen van hun magie te ontdoen? Om het onbekende letterlijk te 'ontdekken'?
Zeker. En juist die ambitie, om de werkelijkheid of delen daarvan te verklaren, wordt door velen als iets magisch ervaren.
De wetenschapper die de kunst verstaat om stil te staan bij de meest simpele vragen.
Waarom is iets zo? Waarom werkt iets zoals het werkt? Wat zou er gebeuren als je dit of dat doet? Het vermogen je te kunnen verwonderen, zoals kinderen vol verbazing kunnen kijken naar een stofje in de wind, dat is magie.
Ook de uitdaging die in wetenschappelijk onderzoek besloten ligt, het avontuur dat elke wetenschappelijke zoektocht kenmerkt, en de ongrijpbare, soms toevallige wijze waarop nieuwe inzichten tot stand komen, hebben magische elementen.
En dan is daar nog de magie van de individu versus de groep. Als geen ander kunnen wetenschappers excelleren en genieten in hun isolement, en als geen ander hebben zij de behoefte hun bevindingen te delen met geestverwanten en collega's. Of zoals de heer Van Oostrom, oud-president van deze Academie, het uitdrukte: "Goochelen in groepsverband, dat is voor mij de magie van wetenschap".
Ik realiseer me ten volle dat wetenschapsbeoefening niet altijd een sprookje is. Ik weet dat wetenschappelijk onderzoek soms ook bittere noodzaak is, zeker wanneer een ongeduldige wereld wacht op resultaten en de toepassingen daarvan.
Ook ben ik mij bewust van het feit dat vrije wetenschapsbeoefening een belangrijke voorwaarde is om de magie van wetenschap ten volle te kunnen ervaren. Zoals een vrije kunstbeoefening voorwaarde is tot het exploreren van nieuwe artistieke richtingen.
Niettemin deel ik het streven van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen om de magie van wetenschap te onderstrepen. Het kan voor velen de reden zijn om wetenschap te gaan beoefenen. Of zich anderszins voor wetenschap te gaan interesseren.
Juist deze 'touch of magic' kan wetenschap spannend en aantrekkelijk maken, ook in de ogen van jongere generaties die nu misschien nog geneigd zijn om wetenschap als saai of droog af te schrijven. Deze focus op het magische element kan de wetenschap verrijken en voor de toekomst een geweldige stimulans geven.
Wetenschap maakt het niet waarneembare waarneembaar, het onbegrijpelijke begrijpelijk, het onbenoembare benoembaar en het onverklaarbare verklaarbaar.
Zij ontdoet de werkelijkheid van magische dimensies, en creëert daarmee haar eigen magie.
Dat fascinerende geheel, deze mengeling van intuïtieve creativiteit en empirische nauwgezetheid, van simpele verwondering en scherpe intelligentie, van magisch proces en outstanding product, wordt hier vandaag in de persoon van de laureaten geëerd.
Het is vandaag al weer de vierde keer dat ik de eer heb om de Heinekenprijzen uit te reiken aan een elite van excellente wetenschappers en een al even excellente Nederlandse kunstenares.
Natuurlijk zijn deze prijzen in de eerste plaats de kroon op een 'outstanding' prestatie. Maar ik hoop dat ze ook een bron van inspiratie zullen zijn voor al diegenen die bezig zijn hun weg in of naar de wetenschap te vinden. En die nog geloven in een belangrijke vorm van magie: de magie van wetenschap.
Dank u wel.